Hvat bagir?

Er tað nøkur skomm at ynskja frælsi og sjálvstýri fyri sítt land? At ynskja at vit sum fólk og tjóð gerast sjálvbjargin? Skal eg hokna í kongunum, og góðtaka at hetta er bert góðvarin, fjarur romantikkur, sum onki hald hevur í veruleikanum?

Alla aðra staðni verða frælisstríð fagnað og rópt tað ediligasta stríðið, nakað fólk kann fara ígjøgnum. Vit syngja við Afzelius um Juanita og frælisisstríð spaniumanna móti einaræðinum. Vit lyfta hattin fyri íslendingum, sum megnaðu tað. Vit gleddust við eysturevropearum tá Jarntjaldið fall og domino-brikkarnir av londum, sum í áratíggjur vóru kroystir í sovjettiska jarnnevanum, reistust ein fyri og annar eftir og lýstu seg sjálvstøðug. “Declare independence”, eru boðini frá íslendsku Bjørk, í sangi sínum til okkara, sum rungar fyri deyvum oyrum.

Allar heimssøgubøkur eru á tremur við frælsisstríðum - lítil sum stór lond, sum endiliga reisa seg og kasta fjøtrandi hjálanda hamin av sær, og taka ábyrgd av egnari framtíð. Og altíð eru vit í parti við teimum, ið tordu at taka stríðið móti yvirvaldinum, óansæð um tey megnaðu tað ella ei.

Men bara ikki í Føroyum. Nei, VIT megna tað ikki. Gakk vekk, tig! Tað gongur aldrin! Hvørjum skulu vit liva av?

Hetta er ein andsøgn av teimum heilt stóru.

Hvat hendi í mentalu frælsis evolusjónini hjá føroyska fólkinum? Varð eitt lið lopið um? Eru vit the missing link, tá tað snýr seg um grundleggjandi frælsistrongdina, sum er ein náttúrukraft í so at siga øllum øðrum heimsins londum og fólkum, ið hava livað undir øðrum valdi?

Hví skulu frælsissinnaðir føroyingar kenna seg noyddar at verja síni sjónarmið yvirfyri egnum landsmonnum - og aftur og aftur greiða frá, hví vit halda, at hesum eiga vit eisini at stríðast fyri hjá okkum?  Hvør er munurin á okkara landi og øllum øðrum londum, ið hava barst fyri tjóðarfrælsi?

Blaðgrein 27.september 2011

Tann veruliga støðan í fiskivinnuni (frá www.tjodveldi.fo)

- Seinastu 8 árini eru meira enn 1000 arbeiðspláss burtur í fiskivinnuni.

- Talið av útróðrarbátum kring landið er minkað í stórum tali, orsakað av lágum toska- og hýsustovni.

- Avreiðingarvirðið av botnfiski undir Føroyum er minkað so nógv, at síðani 2002/2003 hevur vinnan 600 mió krónur um árið í minni beinleiðis inntøku (fyri samfelagið er tapið ovurstórt)

- Skip og bátar eru keypt og seld ímillum fyri at fáa fatur á fiskirættindum, so at tann sami flotin, sum í 1994 stóð í einum kapitalvirði uppá uml. 800 mió. kr., nú stendur í áleið 2,8 milliardum - fyri somu skip. Munurin herímillum eru pengar, sum eru tiknir úr vinnuni fyri ókeypis fiskiloyvir.

- Meginparturin av flotanum ber seg ikki - bæði av fiskaloysi, men eisini av stóra kapitalkostnaðinum orsakað av spekulasjónini.

- Og mong skip liggja svinabundin, tí bankarnir ikki vilja fíggja meira. Ístaðin liggja bankarnir og selja og keypa fiskidagar sum ein privat tilfeingisbúð.

Tað er hendan vanlukkuliga støða, sum Tjóðveldi hevur brúkt alla sína orku uppá at broyta. Til tess at endurskipa fiskivinnuna á einum nógv betri grundarlagi. Til tess at steðga spekulasjón í fiskiloyvum og fiskirættindum, sum ikki skapar nakað veruligt virði, men oyðileggur rakstrargrundarlagið. Og til tess at gera tað liviligt og skapa inntøkur hjá teimum, ið dríva vinnu og vilja menna og endurnýggja flotan.

Hvat er so gjørt? Ja, Tjóðveldið hevur gjørt semjur við 4 aðrar flokkar um at leggja á annan bógv í fiskivinnupolitikkinum. At gera broytingar næstu árini í eini skiftistíð fram móti 2018. So at stovnsrøktin verður í hásæti og at gera eina skipan, har tað ber til hjá vinnuni at leggja til rættis uttan at dúva uppá politiska vælvild frá landsstýrismonnum ella skiftandi meirilutum, sum hvørt ár liggja og stýr vinnuni í smálutir.

Vit hava gjørt semju um at friða ungfiskaleiðir og uppvakstrarøkir hjá smáfiski. Tær friðingarnar í kunngerð eiga sjálvsagt at tillagast í mun til ta vitan og og tær royndir um smáfiskaleiðir, ið eru og verða tøkar.

Vit hava gjørt semju um eina tillagingartíð til at fáa stovnsrøktina og veiðitrýstið á beint eftir 5 árum - og at gera eina umsitingarætlan, ið eisini verður góðkend á altjóða marknaðinum og kann geva besta prís fyri fiskin.

Í ár hava vit so samtykt at minka fiskidagatalið sum heild. Millum 10 og 20% í bólkunum.

Niðurskurðurin í fiskidøgum er gjørdur í hvørjum bólki sær. Og í ongum bólki er niðurskurðurin størri enn talið av brúktum fiskidøgum í farna fiskiári. Í flestu bólkum langt ífrá. Niðurskurðurin er eisini munin minni, enn bæði ICES og Havstovan mæltu til - júst tí, at atlit eru tikin til, at vinnan kann tillaga seg uttan ov ógvusligar hendingar í einum.

Trupulleikin er hinvegin, at hvørt fiskifar í hvørjum bólki verður skorið eins nógv í fiskidagatali, og tískil koma tey, sum dríva síni skip fult út, at vanta dagar. Tað er onki nýtt. Soleiðis hevur tað verið í meira enn 8 ár. Tey eru so higartil farin út og hava verið noydd at keypa sær dagar frá øðrum, sum ikki brúka teir.

Til tess at forða fyri, at "fiskimaðurin skal út at keypa og betala fyri at sleppa t til arbeiðis" sum á privata marknaðinum, sum støðan er í dag, hava vit avrátt at seta eina brúksskylduskipan inn beinanvegin.

Hon verður skipað so í ár, at tá 9 mánaðir eru farnir av fiskiárinum, verður gjørt upp, hvussu nógv er brúkt í hvørjum bólki og hjá hvørjum skipi. Teir dagar, ið fara at verða til avlops í hvørjm bólki, verða so samlaðir inn í eina felags pulju í hvørjum bólki, og seinastu tríggjar mánaðirnar, kunnu tey sum veruliga fiska, nýta teir uttan at gjalda.

Fyri næstkomandi árini er skotið upp, at um eitt skip ikki nýtir omanfyri 80% av sínum døgum, so minkar fiskidagatalið við teimum døgum, ið eru millum tað, tey hava nýtt, og 80%. Yvirskotsdagarnir kunnu so antin takast inn, um veiðitrýstið skal minka. Ella dagarnir kunnu útlutast í bólkinum, um veiðitrýstið er í lagi. Ella landið kann bjóða hesar dagar út fyri gjald.

Hetta átti sostatt at verið eitt munandi framstig hjá øllum, ið vilja virka og dríva fiskiskap undir fiskidagaskipanini.

Tjóðveldi hevur lagt fram síni sjónarmið og uppskot hjá øllum at viðgera og finnast at ella at koma við mótuppskotum. Enn hevur ongin skotið upp nakað uppskot ella lagt nakra ætlan fram, ið kann broyta og betra umstøðurnar hjá fiskivinnuni á sama hátt.

Frá verstshúsagongd tjóðveldi 9.sept. Her er mín røða á Hvonn

Eg trúgvi, at innast inni eru vit øll tjóðveldisfólk. Tað er bara ferðin, sum er munurin. Summi ynskja at tað skal ganga skjótt og onnur, at tað gott kann taka tað tíð tað tekur. Men eg fái meg ikki at trúgva annað, enn at tað er ein grundleggjandi tørvur hjá øllum menniskjum, at vera sjálvbjargin. - At klára seg sjálvan. Bæði sum privatur borgari og sum land eiga vit at taka ábyrgd av okkara egnu viðurskiftum og klára okkum sjálvi.

Latið okkum so bara kjakast um ferðina og hvussu vit koma hartil -  her heima - . Men latokkum standa saman sum eitt fólk uttanlands. Latokkum tosa við einari rødd úti í heimi og virðiliga og sakliga greiða frá okkara sjónarmiðum og málsetningi um at vit ætla at gerast sjálvbjargin.

Ein av mest týðandi royndunum eg fekk við mær frá starvinum sum sendikvinna í Íslandi var, hvussu stóran tydning tað hevur at hava eina greiða og sakliga altjóða stevnu. Í alheims høpi er Ísland eins lítið land og Føroyar, men íslendingar standa seg væl í altjóða samskiftum, tí tey hava trúgv á seg sjálvan og vilja og dirvi til at halda uppá sín rætt. Og ikki minst - so ósamd tey enn kunnu vera á heimavølli, so standa tey altíð saman úteftir.

Jón Sigurðsson - sum jú er ímyndin av íslendska sjálvstyrisstríðnum og hann sum fær heiðurin av at tað bleiv vunnið - búði og virkaði alla sína tíð í Danmark og var umboð íslendinga í tí sum tá svaraði til tað danska Fòlktingi. Har vann hann og íslendska sjálvstýrisrørslan stóra virðing í danska politiska umhvørvinum og hetta hevði avgerandi týdning fyri at tey at enda tóku stigið fult út. Tað var kanska ikki full semja millum íslendingar um teirra sjálvstýristilgongd, summi teirra vildu td fegin halda fast í kongsfelagsskapi við Danmark, men eitt vóru teir samdir um, og tað var at standa saman úteftir.

At styrkja sambandið við umheimin er altumráðandi fyri at Føroyar skulu flyta seg framá, og henda staðfesting er óheft av spurninginum um loysing / samband. Vit mugu víðka sjónarringin og arbeiða miðvíst fyri at luttaka í teimum fora, har okkara áhugamál kunnu fremjast. Og gjøgnum miðvísa altjóða luttøku økja vit støðugt tilvitanina um at tað finst ein verð uttanfyri Føroyar-Danmark symbiosuna. Vit fara at sanna, at tað ber til at samstarva við onnur lond á alskins økjum, uttan at tað nýtist at taka nakað frá góðum samstarvsavtalum, sum vit hava við Danmark - tað sum umræður er, at tær geva meining fyri okkum!

So fyrst og fremst fari eg at heita á fólk um at fara á Fòlkatingsval! Og tá tit eru farin, so finni tykkara innaru tjóðveldiskvinnu ella -mann fram, og vel Tjóðveldi. Vit skulu helst fáa báðar sessirnar, tí tástaðni fara vit at tosa við einari rødd á Fólkatingi og kunnu byrja at virka fyri at fara undir eina skipaða og trygga loysingartilgongd.

takk fyri - og gott val!

á Danatingi ætli eg mær...

•  At umboða Føroyar á ein greiðan, virðiligan og sjálvstøðugan hátt
• Tað merkir ítøkiligt, at vit ikki eru partur av hvørki eini vinstra ella høgra stjórn, men støðugt gera vart við føroysk áhugamál og eru virkin og ávirka tað arbeiði á Fólkatingi, sum hevur beinleiðis týdning fyri Føroyar.

•  At tryggja fólkaræði í Føroyum og vera fólkaræðisligur vaktarhundur
• Nógvar avgerðir um uttanríkis- fíggjar- og tilfeingismál sum beinleiðis viðvíkja Føroyum, verða  sum er, viðgjørd og avgjørd á Fólkatingi. Vit skulu tryggja, at hesar avgerðir verða tiknar í okkara egna Løgtingi.

• At virka í heiminum undir egnum samleika
• Hetta merkir, at vit virka fyri at fáa altjóða viðurkenning og limaskap í felagsskapum, sum hava týdning fyri okkum, td WTO.

• At seta Norðuratlantshavið í miðdepilin
• Framhaldandi menna týdningarmikla samstarvið í Norðuratlantsbólkinum. Vanligi danin veit minnið um Føroyar enn hinir grannar okkara, norðmenn og íslendingar. Danmark er eitt av elstu limalondunum í ES og tískil tætt samansjóvað við Mið-Evropu, sjálvsagt eisini í hugburði. Saman standa Føroyar og Grønland munandi sterkari,  tá tað snýr seg um at fáa rúmd og ljóð í donsku stjórnini fyri serligu viðurskiftunum, ið eru galdandi í norðuratlantshavi

• At skapa fólkavøkstur í Føroym
• ítøkiliga snýr hetta arbeiði seg m.a. um at gera kanningar og greiningar, sum lýsa ynskir, tørvir og trupulleikar hjá útisetum. Hendan vitan er eitt týðandi amboð til at broyta viðurskifti, ið kunnu gera tað smidligari hjá útisetum at flyta heim. Við at kenna føroyska fólka tilfeingið í Danmark, ber til at knýta fólk at Føroyum, hóast tey búgva fast uttanlands. Eitt dømi er stóra talið av føroyskum læknum í Danmark, sum við serligum avtalum, kunnu koma regluliga til Føroya at starvast.

" Hóast vit eru eitt lítið land, skal tað ikki forða okkum í at hugsa stórar tankar ". Hetta vóru síðstu orðini í grein, har framsóknar ætlanir innan íslendskan uttanríkspolitikk vóru lagdar fram. Hesin setningur kemur ofta til mín, tá eg hugsi um Føroyar í altjóða samfelagnum. Vit mugu hava visjónir og ambisjónir á altjóða økinum, støddin er ongin umbering fyri at goyma seg burtur í samstarvinum millum heimsins lond. Heldur hinvegin, - støddin er ein orsøk til at hava visjónir.
 
At styrkja sambandið við umheimin er altumráðandi fyri at Føroyar skulu flyta seg framá, og henda staðfesting er óheft av spurninginum um loysing / samband. Vit mugu víðka sjónarringin og arbeiða miðvíst fyri at luttaka í teimum fora, har okkara áhugamál kunnu fremjast. Og gjøgnum miðvísa altjóða luttøku økja vit støðugt tilvitanina um at tað finst ein verð uttanfyri Føroyar-Danmark symbiosuna. At tað ber til at samstarva við onnur lond á alskins økjum, uttan at tað nýtist at taka nakað frá góðum samstarvsavtalum, sum vit hava við Danmark - so leingi tær geva meining fyri okkum!




Ein av mest týðandi royndunum eg fekk við mær frá starvinum sum sendikvinna í Íslandi var, hvussu stóran tydning tað hevur at hava eina greiða og sakliga altjóða stevnu. Í alheims høpi er Ísland eins lítið land og Føroyar, men íslendingar standa seg væl í altjóða samskiftum, tí tey hava trúgv á seg sjálvan og vilja og dirvi til at halda uppá sín rætt.


Tað liggur á okkum, ið umboða Føroyar í altjóða høpi, at bera okkara sjónarmið og krøv fram við skili og virðing fyri teimum spælireglum sum finnast á hesum vígvølli. Tí tær eru heilt øðrvísi enn tær vit kenna frá heimliga politiska umhvørvinum. Vit skulu í øllum lutum verða fakliga væl fyrireikaði, duga at síggja málið frá fleiri sjónarmiðum og sakliga halda áfram við at kunna altjóða samfelagið um okkara sjónarmið. Vit skulu hava virknað luttøku, taka støðu og geva okkara íkast, har vit hava nakað at geva av. Á henda hátt vinna vit virðing og ljóð frá umheiminum,  - og tað er fyrsta stig á leiðini at røkka okkara áhugamálum.


Í hesum arbeiði er fólkatingssessurin ein týðandi pallur, har ein tjóðveldisrødd sjálvsagt eigur at vera umboðað og royna at mýkja danska hugburðin til at eisini at røkja føroysk áhugamál. Við mínum førningi og royndum, bjóði eg meg fram at umboða ikki bara Tjóðveldi, men einar framtíðar Føroyar, á Fólkatingi.