Góðu
kvívikingar, gott fundarfólk
Eg
má siga, at eg kenni tað sum ein serstakan heiður at vera í Kvívík í dag og
bera fram nøkur orð, nú vit savnast um Merkið og minnast, at tað eru 73
ár síðan, at tað fekk sína viðurkenning sum okkara tjóðarflagg.
Flaggdagurin,
25. apríl, er einasti alment viðurkendi føroyski hátíðardagur. Sprottin úr
okkara egnu stremban fyri viðurkenning sum tjóð. Ólavsøkan eins og allir hinir
hátíðardagarnir hava sín uppruna úr aðrari søgu og øðrum hendingum enn okkara
egnu. Hetta sigur ikki so lítið um tann serliga týdning, flaggdagurin eigur at
hava fyri okkum.
Ymsar
tíðir hava við sær ymisk stríð og ymsar avbjóðingar. Tá flaggið vann
viðurkenning, var hetta ein varði í tjóðskaparvekingini og tilgongdini at
definera okkum sum fólk. Málstríðið hevði leikað í nógv ár, politiskt vóru vit
vaknað úr dvala, og nú stóð flaggið fyri framman sum týðandi tekin um, at vit
eru føroyingar.
Nú
halda vit hesi tjóðarmerki vera sjálvsøgd og steðga bara á ein dag sum hendan
at minnast stríðið og søguna aftanfyri. Tíðin í dag bjóðar okkum av við øðrum
átrokandi málum, sjálvt um vit á mangan hátt hava somu avbjóðing sum okkara
undangongufólk fyri 50 og 100 árum síðan.
-----
Eg
taki ikki munnin ov fullan, tá eg sigi, at Kvívík er ein merkisverd bygd, sum
hevur nógv at vera errin av. Hon hevur fostrað mangar lærdar og mentaðar konur
og menn, sum hava gjørt Føroyar ríkari á so mongum økjum - og sum júst hava
verið undangongufólk innan tjóðarbygging og at styrkja føroyska samleikan:
Umframt dugnaligar sjómenn, hava bygdabørn og ættarfólk teirra skarað framúr innan
skúlaskap, sum listafólk við sjónleiki, sangi og myndlist og sum yrkjarar,
týðarar, læknar og prestar. Hugsjónarfólk við skapandi gávum og víðum
sjónarringi hava slitið sínar barnaskógvar millum hesi hús.
At hugsa
sær, at fyri 113 árum síðan, situr Jóan Petur uppi í Trøð her í bygdini og
yrkir Boara-táttin, og nevnir allar generalarnar við navni, bæði teir ensku og
boararnar! Hvar hevur hann fingið vitan og íblásturin frá? Tað skilst, at sum
smádrongur var Jóan Petur ofta við pápanum inni á gólvinum á Kirkjuteigi,
tá V.U. Hammersheimb var prestur her, og her hevur hann fingið bøkur til láns.
Hetta er tekin um ein sjáldsama at sær komnan mann, sum livdi upp til síni egnu
orð um “heldur at hyggja runt ALLA havsbrúnna, harav birtist ljósið í Føroyum.«
Ein
av avbjóðingunum vit støðugt standa við, er tað áhaldandi arbeiði at vinna
føroyska málinum sess á øllum rókum. Aftur her var I.P. Gregoriussen ein av
undangongumonnum.
Í
bókmentasøguni hjá Árna Dahl stendur, at ein hending, Jóan Peturi var fyri á
Íslandi, fór ongantíð frá honum. Manningin á skipi hansara hevði ein dagin,
teir lógu inni, leitað sær í kirkju, og har hoyrdu teir íslendskan prest
prædika á íslendskum máli. Hetta fekk Jóan Petur at hugsa um standin í
føroyskum kirkjulívi, har allir prestar — sjálvt teir føroysku — prædikaðu á
donskum. Frá hesum degi var tjóðskaparansur hansara av álvara vaktur, og tá
Føringafelag í 1889 var stovnsett, átti tað valla trúgvari viðhaldsmann enn Jóan
Petur uppi í Trøð.
Uttan
samanbering annars, var tað hjá mær, eins og hjá Jóan Peturi, í Ìslandi, har eg
búði við familjuni í nøkur ár, - at mín tjóðskapkensla av álvara
styrktist. Tí júst sum IPG, sá eg hvussu nógv verður gjørt burturúr at styrkja
íslendska málið á øllum økjum. Íslendingurin kann altíð lesa sítt móðurmál, -
um tað so er skaldsøgur, filmar og á fartlf og teldum. Meðan okkara fyrsta val
og møguleiki tíverri í stóran mun er at lesa og uppfata heimin gjøgnum danskt
ella enskt mál. Og eftir situr man støðugt og hugsar: “Tá tað ber til hjá teimum, so ber tað
eisini til hjá okkum.” Tað er ein spurningur um vilja.
--------------
Tað
leiðir meg yvir til at hugleiða eitt sindur um hendan støðuga tvídráttin okkara
millum um hvørt vit eru tilreiðar til at taka størri tøk á sjálvbjargnisleið
ella ikki.
Danski
rithøvundurin, Kim Leine, hevur búð mong ár í Grønlandi. Hann skrivaði eina
kronikk í Politiken herfyri, beint undan landstingsvalið í Grønlandi. Hann
setir ofta setta spurningin: “Er Grønland tilreiðar til sjálvstýri?” - og
svarar sjálvur, “sjálvsagt eru grønlendingar ikki tilreiðar. Men tað verða tey.
Heilt einfalt tí tey noyðast”. Um Grønland skal bíða til tey eru búgvin til
sjálvstýri, er innlandsísurin langt síðan smeltaður og tey hava fingið
subtropiskt veðurlag.
Um
heimsins lond høvdu skula bíða til tey vóru klár til fólkaræði, so høvdu helst
øll lond framvegis verið einaveldi. Tað er ein spurningur um at vilja.
Tí
evnini til sjálvbjargni fara altíð at koma aftaná at fullvelldið er tikið, Onki
menniskja - onki land - er fult á hædd við menningina, tí menningin kemur altíð
aftaná, í kjalarvørrinum av krøvunum frá umheiminum. Og ja, - eins og nú – fara
at henda býttleikar, skeivar avgerðir og illgruni um óreglusemi - alt tað fer
eisini at vera tann dagin vit hava tikið stigið fult út. Men tá hava vit tann
framíhjárætt at kunna siga, at vit hava sjálvi fulla og heila ábyrgd fyri
egnari menning, tá hava vit rætt til at taka feil. Men í longdini, so við og
við, verða vit búnari og skilabetri til at stýra.
Tað
hevur eydnast afturhaldskreftunum, at billa einum meiriluta av føroyingum inn,
at vit kunnu ikki liva uttan fíggjarligan stuðul. At føra hugsjónina um størri
sjálvbjargni fram, verður altíð svarað aftur við teimum vanligu fordómunum um
droymandi og veruleikafjar tjóðskaparfólk. Og tað er spell. Albert Einstein segði,
at tað var syrgiligt, at man livdi í eini tíð, har tað var lættari at splitta
eitt atom enn fordómar.
Tí
vit mugu ongantíð undirmeta týdningin av, at geva fólkinum vón. Vit mugu vísa
vilja í verki til at seta eina greiða sjálvbjargniskós. Og tá vit senda tað
signalið út - so styrkja vit sjálvsálitið og sjálvsvirðingina hjá eini heilari
tjóð - og tá kunnu vit útinna kraftarverk.
Megna
vit at gerast sjálvbjargin, fer tað at skapa eina menning, sum vit ikki kunnu
ímynda okkum. Tí allar royndir - ikki bara hjá okkum, men eisini hjá heimsins
londum, vísa, at á teimum økjum har fólk hava tikið fulla ábyrgd hevur tað
skapt menning, búskaparvøkstur og møguleikar fyri alt fólkið at virka.
------
Samtíðin
er á mangan hátt merkt av fleiri ymsum skisma’um -ella klovningum. Vit liva í
eini broytingartíð, har nógvir mótsetningar koma týðiliga til sjóndar. Tað eru
spurningar um tann gamla mátan vit hava livað og virkað uppá í Føroyum og tað
sum unga ættarliðið ynskir og krevur. Í hesum samanstoyti millum tað
konservativa og tað nýggja flættast klovningar av ymsum slag - millum bygd og bý,
millum ófaklærd og akademikarar
og millum tann kristna, siðbundna lívsstílin og tann meir liberala og
opna, stórbýarkenda.
Spurningurin
er hvussu síggja vit okkum sjálvi í hesum rembingartíðum. Hvar síggja vit
Føroyar í hesum meldri av ávirkan uttanifrá? Eru vit tilreiðar at vera opin
fyri nýggjum vindum, tí vit kenna okkum trygg í okkara egna fundamenti, og vita
at vit verða ikki koppaði av at lata sinnini upp? Ella lata vit hurðina aftur,
av ræðslu og ótryggleika fyri tí fremmanda, tí sum bjóðar okkara vanahugsan av,
og velja heldur tað trygga og kenda?
Føroyar
er eitt land við ovurstórum møguleikum og ríkidømi. Tað sigst, at oyggjabúgvar
eru serliga heimkærir og í so máta eru føroyingar onki undantak. Fáa staðni man
alskurin til føðilandið vera størri enn millum føroyingar. Vit hava sostatt
allar fortreytir fyri at fjølgast og skapa vøkstur. Men tað krevur at vit vilja
broyta kós og seta okkum stór mál. Eg síggi okkara ovurstóra trupulleika við
fólkaminking, sum eitt beinleiðis tekin um, at vit ikki hava gjørt upp við
okkum sjálvi, hvørja leið vit vilja taka. Tey ið ikki flyta heimaftur og velja
Føroyar frá, gera á ein hátt (ótilvitað) uppreistur móti tí mátinum vit halda
fram við at stýra og liva uppá. Tey ynskja eitt meir moderna samelag við størri
toleransu yvirfyri minnilutum, fleiri útbúgvingarmøguleikar og fleiri yrkis- og
karrierumøguleikar. Og tey ynskja at síggja eitt samfelag, sum setir sær nøkur
verulig langtíðar mál, har tey kenna at tey eisini hava ein møguleika at
útfolda seg. Snøgt sagt - eitt samfelag, sum tey hava hug at leggja sína orku
í.
Hetta
er mín tulking - kanska fari eg skeiv.
Men
mín niðurstøða verður, at vit eiga at tora at satsa uppá at vera í oddinum
millum hini norðanlondini, tí tað er teimum vit kappast ímóti. Tí vit hava
fortreytirnar og møguleikarnar - tað krevst at vit vilja tað. At vera fremst í
skúlaskapi, - í vinnuligari nýskapan, í at tryggja eitt sterkt fólkaræði
og veruliga satsa uppá tjóðarbygging í breiðum týdningini og uppá listina og
mentanina. - Og ikki minst - hava eina greiða og støðuga kós móti
sjálvbjargni. Uttan at missa okkum burtur og verða eins og øll onnur lond. Vit
skulu gera tað uppá okkara máta, undir okkara fortreytum, við virðing fyri
øllum tí sum undan er slóðað, men vit byggja víðari uppá tað: Vit møta
framtíðini og hennara krøvum og avbjóðingum, við fótunum væl og virðiliga
gróðursettum í føroyskari mold.
Tað
tekur tíð at røkka á mál - kanska røkkur man aldrin á mál, tí tað er ikki
absolutt - men bara tað at vit ætla okkum á hesa ferðina, at vit byrja at
arbeiða fram ímóti tí stóra málinum - er tað sum hevur størstan týdning. Tað
kann vekja alla tjóðina úr dvala og fáa okkum at rætta ryggin. Og føroyingar
heima og úti fara at velja Føroyar til heldur enn frá. Tí her er gott at vera.
Takk
fyri