Tú fært ikki steðga einum frummátti, Helgi

Góði Helgi Abrahamsen! Takk fyri høvið at kjakast um sambands-tjóðskapar politikk, tað er harðliga tiltrongt at fáa okkara framtíðar samleika aftur á skrá. Sjálvandi gerast vit bæði ikki samd um hvørt ríkisfelagsskapurin er ein fyrimunur ella ein bági fyri land okkara. Tí vit tosa útfrá fullkomiliga ymiskum fortreytum - og harvið eru argumentini, ið vit hvør í sær brúka, eisini púra ymisk. Helgi Abrahamsen heldur, at eg leiti við lykt eftir tupulleikum við ríkisfelagsskapinum, meðan eg haldi at Helgi leitar við lykt eftir forðingum fyri at tað ber til at vera sjálvstøðugur.

Mítt grundstøði er, at Føroyar skulu taka ræði av øllum málsøkjum, so føroyingar sjálvir ráða í landi okkara. Og tí haldi eg tey trý dømini, eg nevndi, bara leggjast aftrat rúgvuni av argumentum, sum tala ímóti at vit framhaldandi skulu vera ein danskur landslutur.

Men í botn og grund tørvar okkum ikki argumentir. Antin vil man vera sjálvstøðugur og TÍ trýr man og veit, at tað fer at eydnast. Ella ynskir man ikki sjálvstýri og heldur, at vit eru betur farin helst í amtsstøðu við Danmark.

Kann eg spyrja teg Helgi - hví gongur tú ikki inn fyri, at vit sum tað minsta, kunnu vera í einum RÌKJAfelagsskapi við Danmark? Sum tveir javntsettir partar? Hetta helt løgmaður - tín egni formaður - fyri tveimum árum síðani. Um tað stóð til tín, heldur tú so at vit skulu bakka aftur? Avlevera tey málsøki vit hava yvirtikið aftur (undirgrund, skúla, almanna- heilsumál osfr osfr) og tey rættindi vit hava strítst fyri (at tosa føroyskt í skúlum og í kirkjum, sjálv at føra fiskivinnusamráðingar osfr osfr) - Hvat av hesum hevði tú viljað latið aftur? Sera áhugavert at fingið ítøkiligt og greitt svar uppá hesar spurningar.

Fari at mæla øllum - serliga Helga Abrahamsen - til at lesa nýggju søgubókina hjá Jákupi Thorsteinssyni um loysingarpolitikkin. Søgan um hesar ungu menn og kvinnur, sum í útlegd undir seinna kríggi droymdu um at koma heim at byggja frælst land. Og ikki bara droymdu, men sum tey vællærdu, menta- og hugsjónarfólk tey vóru, kannaðu og skrivaðu og løgdu nágreiniligar ætlanir fyri hvussu landið skuldi byggjast upp - í smálutum á øllum økjum.

Og hóast tað ikki gekst júst, sum tey høvdu ynskt og ætlað, so eru ómetaliga nógv av teirra dreymum og visjónum vorðnir til veruleika. Vit eru nærri enn nakrantíð.

Í dag er skjótari at ramsa upp tey málsøki, okkum vantar at taka yvir, enn tey vit hava tikið yvir. Longsti teinurin er rógvin, men gamaní -  helst er tyngsti róðurin eftir. Sjálvur sluttspurturin, har vit vinna fram á mál og eiga landið fult og heilt. Blokkstuðulin er ein viðfáningur - lægri enn yvirskotið hjá størstu alifyritøkuni í fjør, ein lítil partur av árliga virðinum, ið verður fiskað av uppisjóvarfiski. 

Tjóðveldi hevur við Hvítbókum og óteljandi uppskotum á Tingi víst í verki, at tað eru púra realistiskar ætlanir fyri hvussu síðstu økini verða yvirtikin og  restin av blokkstuðlinum kann minkast burtur í onki, uttan at búskapurin merkir nakran skelk. Hetta hevur onki við órealistiskar dreymar at gera. Tað eru ikki búskaparligar avbjóðingar, sum kunnu gera sluttspurturin tungan. Tað er viljin og hugburðurin til at standa á egnum beinum, sum verður avgerandi. 

Allir loysingarsinnaðir føroyingar fara framhaldandi at stríðast fyri at taka tey síðstu tøkini og eg ivist ikki eina løtu í, at vit vinna á mál, tí her er talan um ein frummátt í fólkinum. Stóri spurningurin er bara nær vit eiga landið fult og heilt - ikki um.

22. august

Gunvør Balle

Tjóðveldi

Suðuroyggin sum setursskúla- og eftirskúlaoyggj

Tjóðveldi man hava lagt uppskot fram um at stovna eftirskúla einar 5-6 ferðir seinastu árini, og tað fara vit at gera hesa tingsetuna við. Men “tøgn kemur ikki á ting” sigur gamalt orð - ella vit kunnu eisini siga “it takes two to tango”, tí um suðringar veruliga ynskja ein eftirskúla í oynna, er neyðugt at leggja trýst á landsins myndugleikar. Eg ivist ikki í, at suðringar eisini kunnu standa saman og vísa sama framtakssemi, tá ið ræður um at skipa ein framtíðar eftirskúla, sum vit hava sæð við setursskúlanum.

Í nýggjasta skúlablaðnum bjóðar Suðuroyggin skúlum norðanfjørðs av við einum frískum og freistandi tilboði. Vit vilja gera Suðuroynna til setursskúlaoyggj! Eitt frálíkt átak frá suðringum, ið bjóða seg fram, at skipa fyri setursskúla fyri aðrar skúlar í landinum og vísa á søgulig pláss, áhugaverd søvn og náttúru- og mentanarupplivingar. Tað eru júst teir somu tankarnir, ið liggja aftanfyri hugsjónina um at stovna eftirskúla í Suðuroy. Tá Eysturoyar- og Sandoyartunnlarnir eru komnir um nøkur ár, er Suðuroyggin einasta oyggj, ið kann kallast “fjarskotin” frá restini av meginlandinum, ið tá er bundið saman. Hetta letur upp fyri heilt nýggjum møguleikum og her fara suðringar ikki at liggja sjóvarfallið av sær. Kenslan av at royna flogið burtur frá foreldrunum er stórur partur av dreyminum hjá unglinginum, ið fer á eftirskúla. Harvið er fyrsta fortreyt hjá eftirskúlanum í Suðuroy longu uppá pláss. Men skúlin sjálvur -  innihaldið, umhvørvið,  næmingabústaðir -  hevur sjálvsagt størstan týdning.

Innihaldsliga haldi eg tað hevði verið áhugavert at skipa skúlan í tvær breytir og nakrar felags ástøðiligar valgreinir. Talan kundi verið um eina listabreyt og ein náttúrubreyt. Listabreytin bjóðar myndlist, skriving, tónleik og sjónleik og á náttúrubreytini verður undirvíst í  náttúru, tilfeingi og upplivingum. Umframt felags vallærugreinirnar føroyskt, danskt, enskt, støddfrøði og samfelagsfak, átti íverksetan at verið kravd felags lærugrein hjá báðum breytunum. Hugsi, at eitt av endamálunum hjá einum føroyskum eftirskúla skal vera, at stimbra tey skapandi evnini og geva næmingunum sjálvsálit og hug til at brúka hesi evni. Um skúlin skal eydnast má hann vera framsøkin og seta høg krøv til lærarar og næmingar og stimbra undir at flyta egin mørk.

Um løgting og landsstýrið - saman við suðringum og kommunum í øllum landinum - megna at seta beina kós móti einum føroyskum eftirskúla, so kann hann gerast veruleiki innan fá ár. Tá  fara vit at geva teimum uml. 130 føroysku ungdómunum, sum á hvørjum ári fara á eftirskúla í Danmark, eitt spennandi og mennandi eftirskúla tilboð heima hjá okkum sjálvum. Tað valið skylda vit heilt einfalt okkara ungdómi.

Gunvør Balle

tingkvinna fyri Tjóðveldi

18. august 2014

Gev tónleikavinnuni luft undir veingirnar

Áttu vit ikki at stovna eina tónleika-útflutningsstovu, ið hevur til endamáls at menna føroyska tónleikavinnu? Hon skal fyrst og fremst lata stuðul til at flyta tónleikarar og útgerð til og úr landinum, men kann víðkast til eisini at geva tónleikavinnuni ráð og tænastur.

Kanst tú ímynda tær eitt summar uttan tónleik? Uttan stóru pallarnar á G! og SF? Komið er á hægsta summarið nú Twisted Sisters og onnur góð nøvn havað rokkað á Vágsbøi og við Summarfestivalinum eru vit um at leggja enn eitt festival-ár afturum. Tónleikafestivalarnir hava fest røtur og skapað eina nýggja mentanarrørslu í tí føroyska summarinum. Teir gera Føroyar stuttligar og dragandi at vitja og búgva í, bæði fyri fastbúgvandi, útisetarnar og fyri útlendingar. Heilt nógv ferðafólk koma til Føroya bara fyri at uppliva serliga G-Festivalin, eitt livandi dømi um at ferða- og tónleikavinna skapa stór virðir saman. Tónleikanøvnini fáa nú nærum eins stóra rúmd í fjølmiðlunum sum makrelurin, og tað sigur ikki so lítið :)

Saman við fjølbroytta føroyska tónleikalívinum sum heild, skal týdningurin, sum festivalarnir hava sum lopfjøl til eina tónleika útflutningsvinnu, ikki undirmetast. Gransking vísir, at tær skapandi greinirnar verða størstu vinnuøkir í framtíðini, og fara at kasta stór virði av sær til samfelagið. Hetta verður sjálvsagt eisini galdandi í Føroyum, um vit vilja vera partur av framtíðini og fáa kreativ og vælútbúgvin fólk at støðast her. Gaming, telduspøl, filmur og tónleikur eru dømi um vinnur í stórum vøkstri, sum fara um landamørk og kasta heilt nógv aftur til tey lond, ið hava satsað. Hesar listagreinir eru sera kommersiellar og skapa ein endaleysan tørv, ið støðugt skal nøktast í framtíðini.

Tí hevur tað týdning at vit í okkara vinnupolitikki eru framsøkin og støðugt seta neyðugt tilfeingi av til at stuðla undir tær kreativu vinnurnar. Tónleikafestivalarnir skapa eitt gott grundarlag, men neyðugt er við almennum stuðli og hjálp til at tónleikarar sleppa út í heim at royna flogið. Hjá tónleikaranum er tað heilt avgerandi at fara í onnur lond at spæla og kappast fyri áhaldandi at mennast og fyri at hava møguleika at liva av sínum tónleiki. Nógvir tónleikarar, ið liva av at skapa tónleik, setast aftur at flyta heim, tí tað er nærum fíggjarliga ógjørligt at búgva í Føroyum, tá neyðugt er at ferðast til meginlandið fleiri ferðir um árið at spæla.

Eg skilti sera væl vónbrotini frá tónleikavinnuni, tá tað fyrr í summar frættist, at Atlantsflog í nógv minni mun ætlar at stuðla ymsum tiltøkum, sum td. tónleikafestivalum. Hetta fer uttan iva at fáa álvarsama ávirkan á tónleikavinnuna í Føroyum og tí eiga myndugleikarnir at taka eina støðu til hvat so skal gerast.

Fyrr í ár varð eitt uppskot frá mær um at stovna filmsgrunn samtykt, við tí broyting, at Vinnumálaráðið skal gera eina “heildarætlan um ein yvirskipaðan politikk fyri kreativar vinnur, herundir film.” Í hesi heildarætlan fyri kreativar vinnur, sum Vinnumálaráðið vónandi skjótt kemur við, eigur ráðið at seta okkurt slag av tónleika-útflutningsstovu í verk. Tað kundi byrja við eini skipan, ið líkist tí íslendsku Loftbrúnni. Har luttaka stjórnin, Icelandair og aðrir partar í stuðulsskipan, sum tónleikarar kunnu søkja um stuðul til ferðaseðlar og frakt úr, so tað er lættari at sleppa út í heim at spæla. Nú Atlantsflog er 100% almenn ogn, eigur Vinnumálaráðið sjálvsagt at fáa tað at bera til, at fáa flogfelagið saman við Landsstýrinum og øðrum (td kommunum og privatum fyritøkum) við í eina slíkari skipan.

Gunvør Balle

tingkvinna fyri Tjóðveldi

9. august 2014