Uppskot til samtyktar um at fáa føroyskt mál inn í teldur og fartelefonir

Gunvør Balle

Løgtingskvinna

Løgtingsmál nr. xx/2012: Uppskot til samtyktar

Løgtingið heitir á landsstýrið um at kanna og leggja ætlan fyri, at fara undir at fáa føroyskt mál inn í samskiftistøknina, herundir fartelefonir og teldur, og leggja fram neyðug lógaruppskot í hesum sambandi.

Viðmerkingar:

Alnetið og fartelefonin eru vorðin ein týðandi táttur í okkara samskifti og mentanarliga virksemi, serstakliga millum tey ungu. Samstundis ber til at vísa á, at tað er ungdómurin – meira enn nakar annar aldursbólkur – sum leggur grundina undir framtíðar málbroytingar. Nógv bendir á, at tey ungu ikki duga móðurmálið nóg væl og ein av orsøkunum til hetta er, at miðla-ávirkanin er kraftfullari enn nakrantíð, og alt ov lítið av frálæru- og barnatilfari er tøkt á føroyskum.

Føroyska málið er undir støðugum trýsti so hvørt nýggj øki koma inn á okkum, sum bara eru á útlendskum máli. Tað er eitt støðugt átak at menna føroyskt og tað verður ikki bíligari við tíðini, nú allir hugsandi miðlar koma floymandi og allur heimurin er komin inn í hvørt hús. Um vit ikki ásanna hetta, verður føroyskt mál, sum bara røkkur í fortíð og ikki framtíð.

Ein týðandi partur av tilmælunum í frágreiðingini “Málmørk” frá Málstevnunevndini frá 2007, snýr seg um møguleikarnar at styrkja støðu málsins á øllum økjum í samfelagnum. Málstevnunevndin mælir til, at nýtaramótini á teldum og fartelefonum verða føroyskað og at leggja føroyskar orðabøkur inn á fartelefonirnar.

At menna og framleiða kunningartøkni er ein vinnuvegur, sum allar heimsins tjóðir kunnu vera við í – summar við størri fyrimuni enn aðrar. Enskt mál er ráðandi á hesum øki, eins og meginparturin av øllum ritbúnaði hevur sín uppruna í enskum máli. Nógv orka verður løgd í at týða enskmæltan ritbúnað til onnur mál. Sum dømi kann nevnast, at flest vanlig forrit, ið stórur partur av fólkinum nýtir dagliga, eru týdd til skandinavisk mál. Bæði í Íslandi og í Noregi í sambandi við nýnorskt verður strongt á at gera nýtaramótini á egnum máli. Uppgávan er krevjandi, men verður mett at hava stóran týdning fyri málini, so at tey ikki verða fyri missi á hesum týðandi øki.

Fartelefonin er eitt týðandi frambrot á samskiftisøkinum. Saman við teldutøknini og alnetinum hevur fartelefonin við sínum mongu hentleikum havt stóra ávirkan og broytt teir siðbundnu samskiftishættirnar. Sms-mál verður sagt at vera skrivað talumál. Sostatt, er lætt at ímynda sær, at sms-málið longu sum er, ávirkar skriftmálið hjá teimum ungu, sum brúka sms-mál dagliga. Tí hevur tað stóran týdning, at tey, sum í framtíðini fara at keypa sær fartelefon, hava møguleika, at velja føroyskt nýtaramót og føroyskar stavir, eins og føroyskar orðabøkur eiga at verða lagdar inn á fartelefonirnar, sum stuðla stavsetingini og lættir um sms-ingina.

Harumframt er tað neyðugt, at stuttleikaídnaðurin, sum burturav vendir sær til føroyingar á útlendskum máli, styrkir sína støðu í føroyska samfelagnum, so hvørt sum tøknin gerst framkomnari. Hugsað verður um telduspøl, filmar og margmiðlaframleiðslur og t.d. sjónbandaløg, yrkingalist, leiklist o.a., sum kundu havt serstakan áhuga fyri føroyskan ungdóm og samfelagið sum heild. Td. hevði tað haft stóran týdning at føroysk foreldur kunnu keypa útlendskar barnafilmar og teknifilmar við føroyskari talu, ella í minsta lagi føroyskum teksti.

Tað er altavgerandi at her verður talan um serstaka játtan, ið kann skipast tvørtur um ár. Nám eigur at hava avgerandi samskipandi leiklut í slíkum arbeiði og somuleiðis er Týðaragrunnurin eitt týdningarmikið amboð fyri at røkka málinum. Týðaragrunnurin eigur at loysast frá Mentanargrunninum, og fáa serstaka og økta játtan og reglugerðin eigur at enduskoðast. Tað skal bera til, at søkja um stuðul til starvsløn til at týða ymiskt tilfar til føroyskt. Eitt nú barnafilmar og ymisk forrit sum Skype, Facebook, First Class, fartlf-mál, Windows osfr. Flestu av hesum forritum hava latið upp fyri, at til ber at týða til alskins mál og onkur av hesum forritum eru lutvíst týdd til føroyskt. Men sum er, er hetta øki heilt óskipað og tað sæst eisini mangan á góðskuni á týðingini. Eitt dømi er ófulfíggjaða føroyska týðingin av Facebook. Tað eru mong fólk við vitan um tann tøkniliga partin, sum hava áhuga fyri at týða hesi forrit, men tørvur er á at skipa umstøðurnar rundan um týðara-arbeiðið. Tvs at krøv skulu setast til at týðingin fer fram saman við málkønum fólki, at orðabøkur- ella listar verða gjørdir og dagførdir og løn kann latast fyri arbeiðið, ið er gjørt.

Í samgonguskjalinum hjá sitandi samgongu stendur: “Føroyskt mál skal styrkjast. Samgongan fer at arbeiða fyri at fylgja tilmælunum frá Málstevnunevndini. Føroyskt mál eigur at koma inn á fartelefonir og teldur.” Sostatt er hetta uppskot heilt í tráð við landsstýrisins egna vilja.

á løgtingi 5. februar 2013

Gunvør Balle

løgtingskvinna